Hiểu đúng về ho và nguyên tắc sử dụng thuốc điều trị an toàn

Nhóm thuốc điều trị ho là một trong những loại được sử dụng phổ biến nhất trong thực tế hành nghề Dược, đặc biệt ở các nhà thuốc và cơ sở chăm sóc sức khỏe ban đầu. Tuy nhiên, việc lựa chọn và phối hợp thuốc ho không đúng chỉ định có thể làm che lấp triệu chứng, gây ứ đọng đờm hoặc ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương. Để tư vấn chính xác cho người bệnh, người làm công tác Dược cần nắm vững dược lý, phân biệt cơ chế từng nhóm thuốc và hiểu rõ tình trạng bệnh lý hô hấp.

Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn đặc biệt chú trọng đào tạo sinh viên khả năng nhận diện, phân loại và hướng dẫn sử dụng các thuốc trị ho một cách an toàn, hiệu quả. Trong chương trình đào tạo, sinh viên được thực hành phân tích dược động học, dược lực học của các hoạt chất thường dùng như codein, dextromethorphan, ambroxol hay các thuốc ho thảo dược – từ đó hình thành kỹ năng tư vấn phù hợp với từng người bệnh cụ thể.

Phần nội dung dưới đây giúp sinh viên và người hành nghề Dược hiểu rõ hơn về đặc điểm, tác dụng và cách dùng của các nhóm thuốc trị ho trong thực tế chuyên môn, qua đó nâng cao năng lực chăm sóc sức khỏe cộng đồng.

Hiểu về ho và nguyên tắc điều trị hiện nay

Ho không chỉ là một triệu chứng mà còn là cơ chế phòng vệ giúp làm sạch đường thở, loại bỏ chất nhầy, vi khuẩn hoặc các yếu tố gây kích ứng. Trong y học lâm sàng, ho thường được phân loại thành hai nhóm chính: ho khan và ho có đờm, mỗi loại có cơ chế hình thành và hướng điều trị hoàn toàn khác nhau.

Ho khan là dạng ho không kèm dịch tiết, thường khởi phát do viêm họng, dị ứng, thay đổi thời tiết hoặc kích ứng nhẹ ở niêm mạc hầu họng. Người bệnh có thể cảm thấy ngứa rát cổ, ho khan từng cơn, nhất là về đêm. Trong trường hợp này, mục tiêu điều trị chủ yếu là làm dịu phản xạ ho và giảm kích thích vùng hầu họng.

Ngược lại, ho có đờm là biểu hiện khi phổi hoặc phế quản tiết nhiều dịch nhầy, thường gặp trong các bệnh lý như viêm phế quản, viêm phổi, hoặc cảm lạnh kéo dài. Với nhóm này, việc sử dụng thuốc long đờm hoặc tiêu nhầy nhằm giúp làm loãng dịch tiết, hỗ trợ tống đờm ra ngoài là lựa chọn tối ưu.

Ho không phải lúc nào cũng cần được ức chế. Chỉ khi cơn ho gây mệt mỏi, mất ngủ hoặc làm tổn thương niêm mạc đường hô hấp thì mới nên can thiệp bằng thuốc. Việc xác định đúng loại ho sẽ quyết định hướng điều trị hiệu quả và an toàn.

Các nhóm thuốc trị ho phổ biến và cơ chế tác dụng

Trên thực tế, thuốc trị ho được chia thành nhiều nhóm khác nhau, tùy thuộc vào cơ chế tác động và mục tiêu điều trị. Mỗi nhóm thuốc có ưu điểm, hạn chế và chỉ định riêng, do đó người bệnh không nên tự ý sử dụng mà cần tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc dược sĩ được đào tạo bài bản tại các cơ sở uy tín như Trường Cao đẳng Dược TP Hồ Chí Minh để đảm bảo hiệu quả và an toàn trong quá trình điều trị.

Thuốc giảm ho (ức chế phản xạ ho): Nhóm thuốc này có tác dụng làm giảm tần suất và mức độ của phản xạ ho bằng cách tác động trực tiếp lên trung tâm ho ở hành não hoặc giảm nhạy cảm tại niêm mạc hô hấp.

• Codein là hoạt chất thuộc nhóm opioid, có khả năng ức chế mạnh phản xạ ho, thường được dùng trong trường hợp ho khan dữ dội, kéo dài hoặc gây mất ngủ. Tuy nhiên, do có thể gây buồn ngủ, táo bón và nguy cơ lệ thuộc thuốc nếu dùng kéo dài, codein chỉ nên được sử dụng ngắn hạn và cần có chỉ định y khoa rõ ràng.
• Dextromethorphan có cơ chế tương tự codein nhưng an toàn hơn vì không gây nghiện. Đây là thành phần phổ biến trong nhiều loại siro ho và viên uống không kê đơn, dùng cho các trường hợp ho khan thông thường. Dù vậy, thuốc không nên kết hợp với rượu hoặc các thuốc an thần, vì có thể làm tăng tác dụng ức chế thần kinh trung ương.
• Alimemazin hoặc Oxomemazin thuộc nhóm kháng histamin thế hệ cũ, thường được chỉ định khi ho kèm ngứa họng hoặc phản ứng dị ứng đường hô hấp. Các thuốc này có thể gây buồn ngủ nhẹ nên thích hợp dùng vào buổi tối.

Thuốc long đờm và tiêu nhầy: Khi ho có đờm, mục tiêu điều trị là giúp làm loãng, giảm độ nhớt của chất nhầy để đờm dễ dàng được tống ra ngoài, qua đó cải thiện khả năng thông khí của phổi.

• Acetylcystein (Acemuc, Exomuc, Mitux) là thuốc tiêu nhầy điển hình, hoạt động bằng cách phá vỡ cầu nối disulfide trong cấu trúc protein của chất nhầy, làm giảm độ đặc quánh của đờm. Người bệnh cần uống kèm nhiều nước để tăng hiệu quả làm loãng đờm.
• Bromhexin và Ambroxol là hai hoạt chất thường được sử dụng trong điều trị viêm phế quản cấp và mạn tính. Cả hai đều giúp tăng tiết dịch phế quản, kích thích lông chuyển hoạt động mạnh hơn, từ đó làm sạch đường hô hấp.
• Carbocystein, Terpin hydrat, Natri benzoat cũng là các hoạt chất hỗ trợ tiêu đờm, giúp cải thiện thông khí và giảm triệu chứng nghẹt thở ở người bệnh ho đờm.

Thuốc ho thảo dược và thuốc ngậm hỗ trợ: Trong những năm gần đây, các chế phẩm trị ho có nguồn gốc thảo dược ngày càng được ưa chuộng nhờ tính an toàn cao và phù hợp cho cả người lớn lẫn trẻ nhỏ. Thành phần trong các sản phẩm này thường chứa tinh dầu bạc hà, tần dày lá, gừng, bạch đàn, núc nác hoặc lá thường xuân, giúp làm dịu họng, kháng viêm nhẹ và giảm kích ứng niêm mạc hô hấp. Một số sản phẩm phổ biến trên thị trường hiện nay gồm Prospan, Eugica, Ho Bảo Thanh, Astex, Zecuf, Ong Vàng, Codatux... Các loại viên ngậm như Strepsil, Lysopain, Dorithricin, Tyrotab cũng được sử dụng để giảm đau rát họng, làm ẩm niêm mạc và hạn chế phản xạ ho do viêm.

Dù an toàn, người bệnh vẫn cần thận trọng khi sử dụng thuốc ho thảo dược cho trẻ dưới 2 tuổi, phụ nữ mang thai hoặc người có bệnh lý mạn tính. Nếu ho kéo dài trên 10 ngày, kèm sốt hoặc đờm có mủ, cần đi khám để xác định nguyên nhân bệnh lý tiềm ẩn.

Lưu ý khi sử dụng thuốc trị ho

Điều trị ho không nên chỉ dựa vào triệu chứng mà cần xem xét toàn diện tình trạng sức khỏe, bệnh lý nền và nguyên nhân gây ho. Người bệnh nên tránh lạm dụng thuốc giảm ho chứa codein hoặc dextromethorphan kéo dài, không tự ý phối hợp nhiều loại thuốc cùng lúc, và đặc biệt nên uống đủ nước, giữ ấm cổ họng, nghỉ ngơi hợp lý để hỗ trợ quá trình hồi phục.

Nếu ho kèm theo sốt cao, khó thở, đờm có màu xanh hoặc lẫn máu, hoặc kéo dài hơn hai tuần, đó có thể là dấu hiệu của các bệnh lý nghiêm trọng hơn như viêm phổi, viêm phế quản mạn tính hoặc bệnh phổi tắc nghẽn — cần đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị đúng hướng.

Trong thực tế hành nghề, việc tư vấn sử dụng thuốc trị ho đúng cách không chỉ giúp người bệnh phục hồi nhanh hơn mà còn góp phần nâng cao chất lượng chăm sóc dược lâm sàng. Vì vậy, những thí sinh có định hướng theo đuổi lĩnh vực Dược cần lựa chọn môi trường đào tạo uy tín để được trang bị kiến thức và kỹ năng toàn diện. Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn là địa chỉ đào tạo uy tín, chú trọng thực hành, giúp sinh viên hiểu sâu về dược lý các nhóm thuốc, đặc biệt là thuốc điều trị các bệnh lý hô hấp – từ đó tự tin hành nghề và tư vấn an toàn cho cộng đồng.

*LƯU Ý: Nội dung bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, phục vụ mục đích học tập của sinh viên Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn và không thay thế cho tư vấn y khoa!