Nguyên tắc và thực hành xử trí cơn tăng huyết áp cấp tính

Trong công tác chăm sóc sức khỏe, điều dưỡng viên thường là người đầu tiên phát hiện và hỗ trợ xử trí khi bệnh nhân lên cơn tăng huyết áp cấp tính. Đây là tình trạng nguy hiểm, có thể dẫn tới đột quỵ, nhồi máu cơ tim hoặc suy thận nếu không can thiệp kịp thời. Vì vậy, sinh viên ngành Điều dưỡng tại Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn được đào tạo kỹ năng nhận biết dấu hiệu, phân loại tình huống và phối hợp xử trí ban đầu một cách chính xác.

Phần nội dung dưới đây cung cấp kiến thức nền tảng giúp người học hiểu rõ các bước ứng phó phù hợp trong lâm sàng.

Cơn tăng huyết áp: khái niệm và phân loại

Để hiểu cách xử trí, trước hết cần nắm rõ khái niệm và phân loại cơn tăng huyết áp. Đây là tình trạng huyết áp động mạch tăng đột ngột, thường được xác định khi huyết áp tâm thu ≥ 180 mmHg hoặc huyết áp tâm trương ≥ 110 mmHg.

Cơn tăng huyết áp có thể xuất hiện ở bệnh nhân đã có bệnh nền từ trước, hoặc lần đầu tiên được phát hiện trong hoàn cảnh cấp tính. Nguyên nhân bao gồm tăng huyết áp nguyên phát, hoặc thứ phát do bệnh thận, hẹp động mạch thận, u tuyến thượng thận, hay hẹp eo động mạch chủ.

Trong lâm sàng, có hai nhóm chính: tăng huyết áp cấp cứu, khi huyết áp tăng cao kèm tổn thương cơ quan đích; và tăng huyết áp kịch phát, khi huyết áp rất cao nhưng chưa có dấu hiệu tổn thương cấp.

Việc phân biệt hai nhóm này đóng vai trò then chốt, quyết định lựa chọn phác đồ hạ áp cũng như mức độ can thiệp cần thiết.

Mục tiêu và nguyên tắc hạ huyết áp

Trong thực hành, điều quan trọng không chỉ là đưa huyết áp xuống, mà phải hạ một cách hợp lý, tránh nguy cơ thiếu máu cho não, tim và thận. Nguyên tắc chung là giảm huyết áp từ từ, thường hạ 20–25% trong 1–2 giờ đầu. Đây cũng là kiến thức lâm sàng quan trọng được giảng dạy tại Cao đẳng Y Sài Gòn, giúp sinh viên ngành Điều dưỡng hiểu rõ cơ chế và biết cách phối hợp xử trí an toàn cho bệnh nhân.

Một số tình huống đặc biệt, như lóc tách động mạch chủ, cần hạ nhanh hơn với mục tiêu đưa huyết áp tâm thu xuống 100–110 mmHg trong vòng 10–15 phút. Ngược lại, với bệnh nhân đột quỵ não hoặc hội chứng vành cấp, mức huyết áp mục tiêu thường cao hơn để bảo đảm tưới máu cơ quan.

Việc lựa chọn thuốc cần phù hợp bối cảnh: thuốc truyền tĩnh mạch như nicardipine hoặc labetalol được ưu tiên trong cấp cứu, trong khi cơn kịch phát có thể xử trí bằng thuốc uống tác dụng nhanh. Song song với đó, cần hỗ trợ thêm lợi tiểu, giãn mạch hoặc an thần nếu lo âu là yếu tố thúc đẩy cơn tăng huyết áp.

Chìa khóa an toàn là hạ áp nhanh nhưng kiểm soát được, luôn cá thể hóa mục tiêu theo từng tình huống và tránh tuyệt đối việc hạ quá mức, quá nhanh.

Thực hành xử trí trong các tình huống lâm sàng

Trong quá trình vận chuyển người bệnh đến cơ sở y tế, cần can thiệp bước đầu nhằm hạn chế biến chứng. Có thể sử dụng lợi tiểu đường tĩnh mạch như furosemide, phối hợp thuốc giãn mạch dưới lưỡi như nitroglycerin nếu có phù phổi cấp hoặc thiếu máu cơ tim. Khi bệnh nhân còn tỉnh, có thể cho uống thuốc phối hợp hạ áp để hỗ trợ tạm thời.

Tại phòng cấp cứu, nguyên tắc là hạ áp có kiểm soát, theo dõi liên tục huyết áp, điện tim và chức năng thận. Mỗi tình huống đòi hỏi phác đồ riêng: bệnh nhân phình tách động mạch chủ cần kết hợp nicardipine truyền tĩnh mạch với thuốc chẹn beta; trường hợp suy tim cấp hoặc phù phổi ưu tiên lợi tiểu và giãn mạch; còn bệnh não do tăng huyết áp thì chỉ nên hạ áp khi huyết áp rất cao trên 220/110 mmHg.

Với cơn tăng huyết áp kịch phát, tức huyết áp rất cao nhưng chưa tổn thương cơ quan, xử trí thận trọng hơn. Có thể an thần, giảm đau hoặc hạ sốt nếu các yếu tố này là nguyên nhân khởi phát. Thuốc uống tác dụng nhanh như nicardipine, captopril hoặc các phối hợp hạ áp được sử dụng, nhưng không nên hạ quá nhanh để tránh biến chứng thiếu máu não hoặc tim.

Mỗi hoàn cảnh lâm sàng đòi hỏi chiến lược xử trí khác nhau, song đều cần sự theo dõi sát và điều chỉnh linh hoạt để bảo đảm an toàn.

Việc xử trí cơn tăng huyết áp cấp tính đòi hỏi điều dưỡng viên không chỉ nắm vững kiến thức y khoa mà còn thành thạo kỹ năng thực hành lâm sàng. Chính vì vậy, thí sinh có nguyện vọng theo học ngành Điều dưỡng nên lựa chọn Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn để được đào tạo bài bản, chuyên sâu cả về lý thuyết và thực hành. Nhà trường đặc biệt chú trọng rèn luyện kỹ năng xử trí tình huống khẩn cấp, giúp sinh viên sau khi tốt nghiệp tự tin đáp ứng yêu cầu nghề nghiệp trong môi trường y tế thực tế.

*LƯU Ý: Nội dung bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, phục vụ mục đích học tập của sinh viên Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn và không thay thế cho tư vấn y khoa!