Nhận diện viêm màng ngoài tim qua các đặc điểm trên điện tâm đồ

Ngành Y sĩ đa khoa tại Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn không chỉ trang bị cho sinh viên kiến thức nền tảng về giải phẫu, sinh lý, bệnh học mà còn rèn luyện kỹ năng đọc, phân tích và ứng dụng kết quả cận lâm sàng trong chẩn đoán. Trong đó, điện tâm đồ (ECG) là kỹ thuật quan trọng giúp nhận diện sớm nhiều bệnh lý tim mạch, đặc biệt là viêm màng ngoài tim. Việc hiểu rõ các đặc điểm điện tâm đồ, phân biệt với nhồi máu cơ tim hay rối loạn tái cực sinh lý là yêu cầu thiết yếu đối với người hành nghề Y.

Bài viết sau đây giúp sinh viên Y sĩ đa khoa nắm vững các dấu hiệu điện tâm đồ đặc trưng của viêm màng ngoài tim, từ đó nâng cao năng lực thực hành lâm sàng trong chẩn đoán và xử trí ban đầu.

Đặc điểm điện tâm đồ trong viêm màng ngoài tim

Ở giai đoạn cấp, điện tâm đồ biểu hiện rõ ràng nhất với đoạn ST chênh lên lan tỏa và dạng lõm cong lên (concave), xuất hiện ở hầu hết các đạo trình chi (I, II, III, aVL, aVF) và các đạo trình trước tim (V2–V6). Mức độ chênh ST thường khiêm tốn, chỉ khoảng 0,5–1 mm so với đường cơ sở (T–P).

Cùng với đó, đoạn PR có xu hướng hạ thấp (PR depression) ở nhiều đạo trình, phản ánh tổn thương lớp ngoại tâm nhĩ. Ngược lại, đạo trình aVR (và đôi khi V1) thường biểu hiện ST chênh xuống và PR nâng cao đối ứng.

Nhịp nhanh xoang là hiện tượng thường gặp, xuất hiện do đau hoặc do ảnh hưởng huyết động khi có tràn dịch màng ngoài tim. Những biến đổi lan tỏa và đối xứng giữa các đạo trình là đặc trưng giúp phân biệt viêm màng ngoài tim với các bệnh lý mạch vành khu trú.

Diễn tiến điện tâm đồ qua các giai đoạn

Biểu hiện điện tâm đồ của viêm màng ngoài tim thường trải qua bốn giai đoạn đặc trưng. Trong chương trình đào tạo Cao đẳng Y Sài Gòn, sinh viên được học cách nhận diện từng giai đoạn này để hiểu rõ tiến triển bệnh lý, từ đó vận dụng vào thực hành lâm sàng trong thăm khám và chẩn đoán tim mạch.

• Giai đoạn I: ST chênh lên lan tỏa, PR hạ thấp.
• Giai đoạn II: ST trở về bình thường, sóng T dẹt hoặc phẳng.
• Giai đoạn III: Sóng T đảo ngược lan tỏa.
• Giai đoạn IV: ECG dần trở lại bình thường.

Không phải bệnh nhân nào cũng trải qua đầy đủ bốn giai đoạn; ở nhiều trường hợp, chỉ có giai đoạn I hoặc II biểu hiện rõ. Việc theo dõi diễn tiến ECG theo thời gian giúp đánh giá mức độ tiến triển của viêm, đồng thời hỗ trợ xác định thời điểm hồi phục hoặc tái phát.

Nhận biết và phân biệt với bệnh lý tim khác

Phân biệt với nhồi máu cơ tim cấp (STEMI): Nhồi máu cơ tim gây ST chênh lên khu trú, tương ứng vùng cấp máu của một động mạch vành, kèm ST chênh xuống đối ứng ở các đạo trình đối diện. Ngược lại, viêm màng ngoài tim có ST chênh lên lan tỏa, không theo vùng mạch, và không xuất hiện sóng Q bệnh lý.

Phân biệt với biến đổi tái phân cực sớm: Biến đổi tái phân cực sớm thường gặp ở người trẻ khỏe, ST chênh nhẹ giới hạn ở vùng trước tim, không có PR hạ thấp và không thay đổi theo thời gian. Ngoài ra, chẩn đoán xác định viêm màng ngoài tim cần dựa trên ít nhất hai trong bốn tiêu chí:

• Đau ngực kiểu màng ngoài tim (tăng khi nằm, giảm khi ngồi).
• Nghe được tiếng cọ màng tim.
• Điện tâm đồ thay đổi điển hình (ST chênh lan tỏa, PR giảm).
• Phát hiện tràn dịch màng ngoài tim trên siêu âm tim.

Kết hợp dữ kiện lâm sàng, hình ảnh siêu âm và ECG là chìa khóa để phân biệt viêm màng ngoài tim với các bệnh lý mạch vành hoặc rối loạn tái cực sinh lý.

Viêm màng ngoài tim là bệnh lý tim mạch tương đối phổ biến, có thể hồi phục hoàn toàn nếu được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Điện tâm đồ là công cụ quan trọng, giúp nhận diện sớm nhờ hình ảnh ST chênh lên lan tỏa, PR hạ thấp và ST giảm đối ứng ở aVR. Việc hiểu rõ đặc điểm ECG không chỉ giúp phát hiện nhanh bệnh mà còn góp phần hạn chế nhầm lẫn với nhồi máu cơ tim – một tình trạng cần xử trí cấp cứu khác biệt hoàn toàn.

Nếu bạn yêu thích lĩnh vực tim mạch và chẩn đoán lâm sàng bằng điện tâm đồ, lựa chọn học ngành Y sĩ đa khoa tại Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn sẽ là bước khởi đầu vững chắc. Nhà trường chú trọng đào tạo sinh viên kiến thức y học nền tảng, kỹ năng đọc và phân tích ECG, chẩn đoán các bệnh lý như viêm màng ngoài tim, nhồi máu cơ tim hay rối loạn nhịp tim, giúp người học tự tin hành nghề và đáp ứng yêu cầu thực tế tại các cơ sở y tế.

*LƯU Ý: Nội dung bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, phục vụ mục đích học tập của sinh viên Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn và không thay thế cho tư vấn y khoa!