Phác đồ sử dụng thuốc điều trị trào ngược dạ dày-thực quản (GERD)

Các nhóm thuốc điều trị trào ngược dạ dày-thực quản (GERD) như thuốc ức chế tiết acid, trung hòa acid hay tăng nhu động tiêu hóa là những loại được sử dụng thường xuyên trong điều trị bệnh lý dạ dày. Tuy nhiên, việc lựa chọn đúng loại thuốc, liều lượng và thời gian dùng phù hợp đòi hỏi người hành nghề Dược phải nắm vững kiến thức về dược lý, sinh lý tiêu hóa và tương tác thuốc. Tại Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn, sinh viên ngành Dược được đào tạo chuyên sâu về cơ chế tác dụng của từng nhóm thuốc, kỹ năng tư vấn sử dụng thuốc hợp lý và theo dõi tác dụng phụ trong điều trị bệnh lý dạ dày.

Nội dung dưới đây giúp sinh viên và người làm nghề Dược hiểu rõ hơn về phác đồ, nhóm thuốc và lưu ý an toàn khi dùng thuốc điều trị trào ngược dạ dày-thực quản trong thực tế hành nghề.

Phác đồ điều trị và mục tiêu kiểm soát bệnh

Điều trị GERD được chia thành hai giai đoạn chính: giai đoạn khởi đầu nhằm làm giảm nhanh triệu chứng, và giai đoạn duy trì để ngăn bệnh tái phát. Việc điều trị không chỉ dựa vào thuốc mà còn cần kết hợp điều chỉnh lối sống, chế độ ăn uống và theo dõi thường xuyên để duy trì hiệu quả lâu dài.

Trong giai đoạn khởi đầu, người bệnh thường được dùng thuốc ức chế tiết acid mạnh (chủ yếu là nhóm PPI) trong khoảng 6–8 tuần. Mục tiêu là làm giảm nhanh cảm giác ợ nóng, đau rát sau xương ức và chữa lành tổn thương niêm mạc thực quản nếu có. Khi triệu chứng đã được kiểm soát, giai đoạn duy trì sẽ tập trung vào việc giảm liều dần hoặc chuyển sang nhóm thuốc nhẹ hơn để tránh lệ thuộc, đồng thời khuyến khích thay đổi thói quen ăn uống, sinh hoạt để hạn chế tái phát.

Một phác đồ điều trị chuẩn giúp bệnh nhân vừa kiểm soát được triệu chứng sớm, vừa hạn chế nguy cơ tái phát, tạo tiền đề cho quá trình điều trị lâu dài đạt hiệu quả bền vững.

Các nhóm thuốc điều trị GERD phổ biến hiện nay

Mỗi nhóm thuốc có cơ chế tác dụng, thời điểm sử dụng và hiệu quả khác nhau. Việc lựa chọn loại thuốc phù hợp phải dựa trên mức độ trào ngược, tần suất triệu chứng và tình trạng sức khỏe toàn thân của người bệnh.

• Thuốc ức chế bơm proton (PPI) – là nhóm thuốc được khuyến cáo đầu tay trong điều trị GERD. Các hoạt chất thường dùng gồm omeprazole, esomeprazole, lansoprazole, pantoprazole và rabeprazole. Cơ chế của PPI là ức chế enzym H⁺/K⁺-ATPase tại tế bào thành dạ dày, giúp giảm tiết acid mạnh và kéo dài. Thuốc được uống 30 phút trước bữa ăn sáng, liều thường từ 20–40 mg/ngày, trong 4–8 tuần. Khoảng 80–90% bệnh nhân hết triệu chứng sau thời gian này. Tuy nhiên, dùng kéo dài có thể ảnh hưởng đến hấp thu vitamin B12, canxi, sắt nên cần theo dõi định kỳ.
• Thuốc kháng thụ thể H2 (H2RAs) – tác dụng giảm tiết acid mức trung bình. Nhóm này gồm ranitidine, famotidine, cimetidine, hoạt động bằng cách chẹn thụ thể H2 của histamin trên tế bào thành dạ dày. Thuốc thường dùng trước khi ngủ hoặc 2 lần mỗi ngày, hiệu quả giảm tiết acid khoảng 60–70% so với PPI. H2RAs phù hợp cho bệnh nhân có triệu chứng nhẹ hoặc được dùng duy trì sau khi PPI đã ổn định triệu chứng.
• Thuốc trung hòa acid (Antacid) – cho hiệu quả nhanh, dùng khi cần giảm triệu chứng tức thời. Thành phần thường là hỗn hợp aluminium hydroxide, magnesium hydroxide hoặc sodium bicarbonate. Thuốc trung hòa acid trực tiếp trong dạ dày, giúp giảm đau rát sau ăn trong 30–60 phút. Liều gợi ý 10–30 ml hoặc 1–2 viên, uống sau bữa ăn hoặc trước khi đi ngủ. Tuy nhiên, thuốc chỉ có tác dụng ngắn nên không dùng thay thế điều trị lâu dài.
• Thuốc tăng nhu động dạ dày (Prokinetic) – hỗ trợ trong trường hợp trào ngược do rối loạn vận động. Hai hoạt chất phổ biến là domperidone và metoclopramide, giúp tăng sức co cơ thắt thực quản dưới (LES) và làm rỗng dạ dày nhanh hơn. Dùng trước bữa ăn 15–30 phút, tối đa 3–4 lần/ngày. Tuy nhiên, không nên dùng kéo dài quá 12 tuần do nguy cơ tác dụng phụ như run, cứng cơ hoặc rối loạn nhịp tim.

Việc kết hợp hợp lý giữa các nhóm thuốc giúp đạt hiệu quả tối ưu trong điều trị GERD. Người học Cao đẳng Dược cần hiểu rõ cơ chế và chỉ định của từng loại thuốc để có thể tư vấn an toàn cho người bệnh. Đồng thời, người bệnh không nên tự ý thay đổi liều hoặc dùng nhiều loại thuốc cùng lúc để tránh tương tác và tác dụng không mong muốn.

Lưu ý khi sử dụng thuốc và biện pháp hỗ trợ không dùng thuốc

Điều trị trào ngược dạ dày không chỉ dừng lại ở việc uống thuốc, mà cần sự phối hợp giữa dùng thuốc hợp lý và thay đổi lối sống lành mạnh. Đây là yếu tố quyết định giúp người bệnh kiểm soát bệnh hiệu quả và tránh phụ thuộc vào thuốc trong thời gian dài.

Tác dụng phụ cần lưu ý:

• PPI có thể gây tiêu chảy, đau đầu, buồn nôn; dùng lâu có thể làm giảm hấp thu vitamin và khoáng chất.
• H2RAs, đặc biệt là cimetidine, có thể gây tương tác với thuốc chống đông, chống động kinh; nên thận trọng khi bệnh nhân có suy thận.
• Antacid chứa nhôm dễ gây táo bón, còn loại chứa magie có thể gây tiêu chảy; cần tránh dùng lâu ở người suy thận.
• Prokinetic có thể ảnh hưởng thần kinh hoặc tim mạch nếu lạm dụng, do đó chỉ dùng ngắn hạn khi có chỉ định.

Biện pháp không dùng thuốc: Người bệnh nên giảm cân nếu thừa cân, tránh nằm trong vòng 2–3 giờ sau ăn, nâng đầu giường cao 15–20 cm, ăn chậm và chia nhỏ bữa ăn. Hạn chế đồ cay, chiên rán, chocolate, cà phê, rượu bia, nước có ga, đồng thời ngừng hút thuốc lá và mặc quần áo rộng rãi để giảm áp lực ổ bụng.

Khi điều trị kết hợp giữa thuốc và thay đổi lối sống, đa số bệnh nhân GERD có thể kiểm soát triệu chứng tốt và ngăn tái phát lâu dài mà không cần phụ thuộc hoàn toàn vào thuốc. Việc theo dõi định kỳ cùng bác sĩ tiêu hóa giúp đánh giá đúng hiệu quả điều trị và điều chỉnh phác đồ phù hợp.

Bệnh trào ngược dạ dày-thực quản (GERD) có thể kiểm soát hiệu quả nếu người bệnh tuân thủ đúng phác đồ, dùng thuốc theo hướng dẫn và điều chỉnh thói quen sinh hoạt. Trong đó, thuốc ức chế bơm proton (PPI) vẫn là lựa chọn ưu tiên nhờ khả năng giảm tiết acid mạnh và bền. Tuy nhiên, mọi điều trị cần có chỉ định và theo dõi của bác sĩ, nhằm đảm bảo hiệu quả và an toàn lâu dài cho người bệnh.

Bên cạnh việc điều trị đúng thuốc, hiểu rõ cơ chế tác dụng, chỉ định và tương tác giữa các nhóm thuốc là yếu tố then chốt giúp kiểm soát tốt bệnh trào ngược dạ dày. Chính vì vậy, những ai có định hướng học Cao đẳng Dược nên lựa chọn môi trường đào tạo uy tín, có chương trình giảng dạy gắn liền thực tế lâm sàng. Trong đó, Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn là địa chỉ được nhiều thí sinh tin tưởng để được đào tạo bài bản, chuyên sâu về chuyên môn ngành Dược, đáp ứng yêu cầu nghề nghiệp trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe.

*LƯU Ý: Nội dung bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, phục vụ mục đích học tập của sinh viên Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn và không thay thế cho tư vấn y khoa!