Sốc chấn thương là một trong những tình trạng cấp cứu nguy hiểm nhất, có thể gây suy đa cơ quan và đe dọa tính mạng nếu không được can thiệp kịp thời. Việc hiểu rõ cơ chế, triệu chứng và hướng xử trí là điều vô cùng quan trọng để bảo vệ sức khỏe và tính mạng người bệnh.
Sốc chấn thương là tình trạng rối loạn sinh lý nghiêm trọng xảy ra sau khi cơ thể chịu một chấn thương nặng. Khi đó, lượng máu và oxy đến các mô, cơ quan bị giảm đột ngột, khiến tế bào bị thiếu năng lượng, tổn thương và có thể dẫn tới suy đa cơ quan.
Khác với các bệnh lý thông thường, sốc chấn thương là một hội chứng cấp tính phản ánh sự mất cân bằng giữa cung – cầu oxy ở cấp độ tế bào, thường gặp sau tai nạn giao thông, chấn thương nặng, mất máu lớn hoặc tổn thương nội tạng.
Khi cơ thể bị chấn thương nghiêm trọng, hệ thần kinh giao cảm sẽ hoạt động mạnh để duy trì huyết áp bằng cách tăng nhịp tim, co mạch và tiết ra các hormone như adrenaline, noradrenaline, cortisol. Tuy nhiên, nếu mất máu quá nhiều hoặc rối loạn vận mạch, cơ chế này sẽ thất bại.
Khi đó, tế bào không được cung cấp đủ oxy, chuyển sang chuyển hóa kỵ khí, sinh ra acid lactic và gây toan chuyển hóa. Tình trạng kéo dài sẽ dẫn đến rối loạn vi tuần hoàn, tổn thương nội mô, suy tim, suy thận, suy hô hấp và cuối cùng là suy đa cơ quan.
Triệu chứng của sốc chấn thương thường xuất hiện đột ngột, bao gồm: da lạnh ẩm, mạch nhanh nhưng yếu, huyết áp tụt, thở nhanh nông, lú lẫn hoặc mất ý thức. Ở giai đoạn muộn, người bệnh có thể ngưng tim hoặc ngừng thở nếu không được cấp cứu kịp thời.
Ngoài ra, yếu tố tâm lý cũng đóng vai trò quan trọng. Người bệnh thường cảm thấy hoảng sợ, bồn chồn, hoặc ngược lại – thờ ơ, mất định hướng do thiếu oxy não.
Theo các giảng viên ngành Cao đẳng Y sĩ đa khoa, Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn, nguyên nhân gây sốc chấn thương phổ biến nhất là mất máu cấp do tai nạn giao thông, ngã từ trên cao, vết đâm, vết bắn hoặc bỏng nặng. Ngoài ra, tai nạn lao động, vật nặng đè ép cơ thể (crush injury) cũng là yếu tố nguy cơ lớn.
Một số trường hợp khác như sốc nhiễm trùng, sốc phản vệ cũng gây tổn thương tương tự, nhưng không được xếp vào nhóm sốc chấn thương vì không xuất phát từ tổn thương cơ học.
Tùy theo cơ chế tổn thương, tình trạng sốc chấn thương được chia thành bốn dạng chính:
Sốc chấn thương thường diễn tiến qua ba giai đoạn:
Nguyên tắc điều trị là phục hồi tuần hoàn và cung cấp oxy kịp thời.
Người bệnh cần được truyền dịch, truyền máu nếu mất máu nhiều, dùng thuốc vận mạch để nâng huyết áp, và cung cấp oxy hoặc hỗ trợ thở máy nếu suy hô hấp. Đồng thời, bác sĩ phải xử lý nguyên nhân gốc như cầm máu, phẫu thuật, dẫn lưu tràn khí, tràn dịch hoặc kiểm soát nhiễm trùng.
Trong suốt quá trình điều trị, bệnh nhân cần được theo dõi liên tục các chỉ số sinh tồn, tình trạng tim, phổi, thận để điều chỉnh kịp thời.
Sốc chấn thương có thể phòng tránh được nếu mỗi người chủ động bảo vệ bản thân trong sinh hoạt và lao động:
Sau khi qua giai đoạn cấp cứu, người bệnh cần chương trình phục hồi chức năng toàn diện, bao gồm phục hồi thể chất (vật lý trị liệu, vận động cơ bắp), hỗ trợ tâm lý (tránh rối loạn stress hậu chấn thương) và cải thiện nhận thức, giao tiếp.
Các chuyên gia khuyến nghị, việc tái khám định kỳ và trị liệu lâu dài giúp người bệnh trở lại sinh hoạt bình thường, hạn chế biến chứng về vận động và thần kinh.
Theo giảng viên Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn, việc xử trí sốc chấn thương không chỉ đòi hỏi kỹ năng cấp cứu nhanh mà còn cần kiến thức sâu về sinh lý tuần hoàn và phản ứng stress của cơ thể.
Mỗi phút chậm trễ trong điều trị sốc chấn thương đều có thể làm tăng nguy cơ tử vong. Vì vậy, người dân cần nhận biết sớm dấu hiệu nguy hiểm để đưa nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất. Trong đào tạo Y sĩ đa khoa, chúng tôi luôn nhấn mạnh kỹ năng cấp cứu ban đầu, bởi đó là yếu tố quyết định sự sống còn của bệnh nhân.
Sốc chấn thương là tình trạng nguy hiểm, có thể xảy ra với bất kỳ ai và trong nhiều hoàn cảnh khác nhau. Việc phát hiện sớm, xử trí kịp thời và chăm sóc hậu phục hồi đúng cách sẽ giúp hạn chế biến chứng, bảo toàn tính mạng và nâng cao chất lượng sống cho người bệnh.
