Thuốc ho gồm những loại nào và sử dụng thế nào cho đúng?

Thuốc ho là nhóm thuốc được sử dụng phổ biến trong điều trị các bệnh lý hô hấp, nhưng việc lựa chọn và phối hợp không đúng có thể gây tác dụng ngược, thậm chí nguy hiểm. Trong chương trình đào tạo tại Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn, sinh viên được trang bị kiến thức nền tảng về phân loại ho, nguyên tắc sử dụng thuốc và cách tư vấn an toàn cho người bệnh. Bài viết dưới đây tổng hợp những nội dung cốt lõi giúp người học cũng như người dân hiểu đúng và dùng đúng thuốc ho trong thực hành và đời sống.

Khái niệm ho và phân loại lâm sàng

Ho là một phản xạ sinh lý có lợi của cơ thể, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ hệ hô hấp. Cơ chế ho giúp làm sạch đường thở bằng cách tống xuất dị vật, vi khuẩn, chất tiết hoặc các tác nhân gây kích thích ra khỏi khí quản và phổi.

Trên lâm sàng, ho được phân thành hai nhóm chính, dựa trên đặc điểm đi kèm chất tiết:

• Ho khan: Là kiểu ho không kèm theo đờm, thường khởi phát do tình trạng viêm hoặc kích ứng niêm mạc đường hô hấp trên, phản ứng dị ứng, hoặc thay đổi đột ngột về nhiệt độ và độ ẩm không khí.
• Ho có đờm: Là dạng ho đi kèm với sự xuất tiết của chất nhầy từ đường hô hấp dưới. Tình trạng này thường gặp trong các bệnh lý như viêm phế quản, viêm phổi, giãn phế quản hoặc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD). Bệnh nhân thường kèm theo triệu chứng nặng ngực, khó thở hoặc cảm giác tức vùng phổi.

Việc nhận diện chính xác đặc điểm cơn ho là yếu tố nền tảng, góp phần định hướng lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp, cũng như sử dụng thuốc một cách hợp lý và an toàn.

Các nhóm thuốc điều trị ho phổ biến

Dựa trên cơ chế tác động và đặc điểm của từng loại ho, thuốc điều trị ho được chia thành nhiều nhóm với công dụng và chỉ định khác nhau. Việc hiểu rõ từng nhóm thuốc giúp người sử dụng lựa chọn đúng loại, tránh phối hợp sai và đảm bảo hiệu quả điều trị an toàn.

Thuốc giảm ho (ức chế trung tâm ho)

Nhóm thuốc này tác động trực tiếp lên trung tâm điều khiển ho ở não, giúp làm dịu cơn ho. Bao gồm các hoạt chất chính:

• Codein: Có tác dụng giảm ho mạnh, thường được phối hợp với các chất long đờm như terpin hydrat. Tuy nhiên, cần thận trọng vì codein có thể gây buồn ngủ, táo bón và nguy cơ lệ thuộc nếu dùng kéo dài. Chống chỉ định cho trẻ em dưới 12 tuổi.
• Dextromethorphan: Giảm ho hiệu quả mà không gây nghiện như codein, thường có mặt trong các thuốc cảm cúm tổng hợp. Không nên dùng cho trẻ em dưới 6 tuổi nếu không có chỉ định bác sĩ.

Thuốc giảm ho chỉ phù hợp trong trường hợp ho khan kéo dài, ho nhiều về đêm gây mất ngủ, không nên dùng cho ho có đờm vì có thể gây ứ đọng đờm. Đây cũng là nội dung được nhấn mạnh trong chương trình đào tạo Cao đẳng Dược Sài Gòn, giúp sinh viên hiểu rõ nguyên tắc sử dụng thuốc an toàn và có cơ sở khi tư vấn cho người bệnh.

Thuốc long đờm, tiêu nhầy

Nhóm thuốc này giúp làm loãng dịch nhầy trong đường hô hấp, tạo điều kiện để bệnh nhân dễ khạc ra đờm hơn. Một số hoạt chất điển hình:

• Acetylcystein: Có khả năng cắt đứt liên kết disulfide trong chất nhầy, làm giảm độ quánh của đờm. Nên uống nhiều nước khi sử dụng để tăng hiệu quả.
• Bromhexin và Ambroxol: Giúp tăng tiết dịch loãng và kích thích lông chuyển vận động, hỗ trợ quá trình loại bỏ đờm tự nhiên.
• Guaifenesin, Terpin hydrat, Natri benzoat, Carbocistein: Cũng thuộc nhóm hỗ trợ tiêu đờm, thường có trong các thuốc trị ho hỗn hợp.

Đối với ho có đờm, thuốc long đờm giúp cải thiện lưu thông khí, hỗ trợ quá trình phục hồi hiệu quả hơn khi kết hợp với các biện pháp điều trị khác.

Thuốc ho từ thảo dược và thuốc ngậm

• Thuốc ho thảo dược: Thành phần thường là chiết xuất từ lá thường xuân, gừng, bạc hà, tần dày lá, tinh dầu tràm, bạch đàn... có tác dụng làm dịu cổ họng, giảm viêm, hỗ trợ long đờm nhẹ. Một số sản phẩm phổ biến gồm siro ho, kẹo ngậm, viên nang mềm. Lưu ý không nên dùng cho trẻ dưới 2-3 tuổi nếu sản phẩm có chứa tinh dầu.
• Thuốc ngậm giảm đau họng: Thường chứa kháng khuẩn nhẹ hoặc chất gây tê tại chỗ như amylmetacresol, menthol, lidocain... giúp làm dịu họng, giảm cảm giác ngứa rát, đau khi nuốt. Các sản phẩm này thích hợp dùng kèm với thuốc điều trị khi có biểu hiện viêm họng, viêm amidan.

Các sản phẩm thảo dược và thuốc ngậm tuy không thay thế được thuốc điều trị chính, nhưng rất hữu ích trong việc giảm triệu chứng và cải thiện cảm giác khó chịu tại vùng họng.

Nguyên tắc sử dụng thuốc ho hiệu quả và an toàn

Để thuốc ho phát huy tác dụng tối ưu mà không gây tác dụng phụ, người sử dụng cần tuân thủ một số nguyên tắc quan trọng trong quá trình điều trị. Những lưu ý dưới đây không chỉ giúp định hướng sử dụng thuốc đúng cách, tránh lạm dụng hoặc phối hợp sai gây ảnh hưởng đến sức khỏe, mà còn là kiến thức nền tảng được trang bị cho học viên chương trình Văn bằng 2 Cao đẳng Dược nhằm phục vụ tốt cho thực hành nghề nghiệp:

• Xác định chính xác loại ho để lựa chọn thuốc phù hợp: không sử dụng thuốc giảm ho trong trường hợp ho có đờm, nhằm tránh nguy cơ ứ đọng dịch nhầy trong phổi.
• Không phối hợp thuốc giảm ho và thuốc long đờm cùng lúc nếu không có chỉ định của bác sĩ, vì sự kết hợp này có thể làm đờm ứ lại, gây khó thở hoặc bội nhiễm.
• Sử dụng đúng liều lượng, đúng thời điểm và đúng đối tượng: một số thuốc có chống chỉ định đối với trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai hoặc người mắc bệnh lý nền.
• Thận trọng với các thuốc có tác dụng an thần như codein, alimemazin... vì dễ gây buồn ngủ, ảnh hưởng đến khả năng làm việc, học tập hoặc lái xe.
• Không tự ý kéo dài thời gian sử dụng: nếu ho không cải thiện sau 5–7 ngày dùng thuốc, cần thăm khám y tế để được chẩn đoán chính xác nguyên nhân.

Việc tuân thủ nguyên tắc sử dụng thuốc ho không chỉ giúp điều trị đúng bệnh, đúng thuốc, mà còn góp phần giảm thiểu rủi ro, đặc biệt ở nhóm đối tượng nhạy cảm như trẻ em và người có bệnh lý hô hấp mạn tính.

*LƯU Ý: Nội dung bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, phục vụ mục đích học tập của sinh viên Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn và không thay thế cho tư vấn y khoa!