Cúm A/H5N1 không còn là cái tên xa lạ nhưng luôn là nỗi ám ảnh đối với ngành y tế toàn cầu. Hiểu rõ về cấu tạo và cơ chế lây lan của loại virus này là "chìa khóa" quan trọng để mỗi người tự bảo vệ bản thân và cộng đồng.
Cúm A/H5N1 không còn là cái tên xa lạ nhưng luôn là nỗi ám ảnh đối với ngành y tế toàn cầu. Hiểu rõ về cấu tạo và cơ chế lây lan của loại virus này là "chìa khóa" quan trọng để mỗi người tự bảo vệ bản thân và cộng đồng.
Virus cúm A/H5N1 thuộc họ Orthomyxoviridae. Điểm đặc trưng nhất trong cấu tạo của chúng nằm ở lớp vỏ protein, nơi chứa hai loại kháng nguyên quyết định khả năng gây bệnh:
- Kháng nguyên H (Hemagglutinin): Giống như một chiếc "chìa khóa", giúp virus bám dính và xâm nhập vào tế bào vật chủ. Có tất cả 15 loại kháng nguyên H.
- Kháng nguyên N (Neuraminidase): Đóng vai trò hỗ trợ virus "thoát xác" khỏi tế bào cũ sau khi nhân bản để tiếp tục tấn công các tế bào khỏe mạnh khác. Có 9 loại kháng nguyên N.
Theo nghiên cứu của các chuyên gia tại Cao đẳng Y Sài Gòn sự kết hợp giữa nhánh H5 và N1 tạo nên một biến chủng có khả năng đột biến cực nhanh. Virus này không chỉ tấn công hệ hô hấp mà còn có thể gây tổn thương đa tạng, viêm màng não và suy giảm hệ miễn dịch nghiêm trọng.
Khác với cúm mùa thông thường, H5N1 chủ yếu khu trú ở các loài chim hoang dã và gia cầm. Tuy nhiên, sự giao thoa giữa con người và động vật đã tạo điều kiện cho virus phát tán:
- Tiếp xúc trực tiếp: Đây là con đường phổ biến nhất. Người bệnh thường nhiễm virus do tiếp xúc với gia cầm sống, chết hoặc tham gia vào quá trình giết mổ, vận chuyển gia cầm mắc bệnh.
- Môi trường ô nhiễm: Virus tồn tại đậm đặc trong chất tiết (dịch mũi, họng) và phân của con vật. Khi phân khô đi và phân tán vào không khí dưới dạng bụi mịn, con người vô tình hít phải sẽ dẫn đến nhiễm bệnh.
- Sức sống mãnh liệt: H5N1 là "kẻ sống dai" trong môi trường lạnh. Ở nhiệt độ 4°C, chúng có thể tồn tại hơn một tháng, thậm chí sống nhiều năm nếu được cấp đông. Ngược lại, virus khá nhạy cảm với nhiệt độ cao; chúng sẽ bị tiêu diệt hoàn toàn nếu được đun nấu ở 60°C trong vòng 30 phút hoặc sử dụng các chất sát khuẩn thông thường.
Bệnh cúm A/H5N1 ở người diễn biến rất nhanh. Sau thời gian ủ bệnh (từ 2 đến 8 ngày), người bệnh sẽ xuất hiện các triệu chứng giống cúm như sốt cao, ho, đau cơ. Tuy nhiên, điểm khác biệt là tình trạng khó thở sẽ tiến triển cực kỳ nhanh chóng, dẫn đến suy hô hấp cấp và hôn mê nếu không được cấp cứu kịp thời trong "khung giờ vàng" (48 giờ đầu).
Các chuyên gia tại Trường Cao đẳng Dược thành phố Sài Gòn vì hiện nay thế giới vẫn chưa có vắc xin đặc hiệu dành riêng cho chủng H5N1 trên người, việc phòng bệnh dựa vào ý thức cá nhân là chủ yếu:
- Vệ sinh ăn uống: Tuyệt đối không ăn tiết canh, trứng hoặc thịt gia cầm chưa được nấu chín kỹ. Luôn rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn.
- An toàn chăn nuôi: Không giấu dịch, không bán chạy gia cầm bệnh. Khi phát hiện động vật chết bất thường, cần báo ngay cho cơ quan thú y.
- Tiêm phòng: Dù vắc xin cúm mùa thông thường không ngăn chặn hoàn toàn H5N1, nhưng việc tiêm chủng hàng năm giúp tạo "miễn dịch chéo", giảm nhẹ các biến chứng nặng nếu chẳng may nhiễm virus.
Cúm A/H5N1 là một thách thức lớn đối với sức khỏe công cộng. Sự cảnh giác và tuân thủ các nguyên tắc vệ sinh chính là "lá chắn" vững chắc nhất để ngăn chặn loại virus độc lực cao này xâm nhập vào cuộc sống của chúng ta.
