Vỡ mâm chày khớp gối có nguy hiểm không? Điều trị như thế nào?

Vỡ mâm chày là gì và cơ chế gây tổn thương?

Mâm chày là phần đầu trên của xương chày, cấu trúc chịu lực quan trọng của khớp gối, tiếp giáp với xương đùi và giữ vai trò ổn định khi đứng, đi lại, chạy hoặc mang vác. Khi có lực tác động mạnh vượt quá khả năng chịu lực của đầu gối, bề mặt mâm chày có thể bị nứt, lún hoặc tách rời, gây nên tình trạng vỡ mâm chày. Các nghiên cứu cho thấy tổn thương này chiếm hơn 1% tổng số ca gãy xương ở người trưởng thành, nhưng tỷ lệ biến chứng lại cao do liên quan trực tiếp đến sụn khớp và hệ thống dây chằng quanh gối.

Trong phân loại lâm sàng, hệ thống Schatzker được sử dụng phổ biến nhằm đánh giá đặc điểm gãy. Tổn thương có thể chỉ là gãy tách nhẹ ở phần mâm chày ngoài, nhưng cũng có thể là gãy lún sâu, gãy hai mâm chày hoặc gãy kết hợp thân xương chày. Những dạng nặng hơn thường kéo theo tổn thương phần mềm, bao gồm dây chằng chéo, dây chằng bên, cơ, thần kinh hoặc mạch máu.

Triệu chứng thường gặp

Người bệnh thường đau dữ dội vùng đầu gối ngay sau chấn thương. Vùng khớp gối nhanh chóng sưng nề, đôi khi xuất hiện bầm tím lan rộng. Cảm giác tê lan xuống bàn chân, mất vững khi đứng và hạn chế vận động gối là các biểu hiện điển hình. Một số trường hợp nặng có biến dạng rõ rệt, không thể chịu trọng lực.

Các Y sĩ đa khoa tại cơ sở tiếp nhận ban đầu thường dựa vào biểu hiện đau, mức độ sưng và khả năng vận động để đánh giá mức độ nghi ngờ, từ đó chỉ định chẩn đoán hình ảnh phù hợp nhằm tránh bỏ sót tổn thương phức tạp.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Vỡ mâm chày chủ yếu xảy ra do chấn thương mạnh. Tai nạn giao thông là nguyên nhân hàng đầu khi đầu gối va đập vào bảng điều khiển hoặc mặt đất. Chấn thương thể thao như đá bóng, trượt tuyết hoặc ngã cao có thể tạo lực xoắn và lực nén đồng thời, dễ gây lún mâm chày. Ngoài ra, người cao tuổi, người loãng xương hoặc mắc bệnh lý ác tính ở xương có thể bị gãy mâm chày dù lực tác động không quá mạnh.

Mức độ nguy hiểm

Vỡ mâm chày được xem là chấn thương nguy hiểm bởi nguy cơ ảnh hưởng lâu dài đến chức năng khớp gối. Tổn thương bề mặt khớp có thể dẫn đến viêm khớp gối sau chấn thương, đau mạn tính, hạn chế vận động và thoái hóa sớm. Nếu không điều trị kịp thời, xương có thể không liền, liền lệch, nhiễm trùng hoặc tiến triển thành hội chứng chèn ép khoang – một tình trạng đòi hỏi can thiệp cấp cứu.

Chẩn đoán

Sau thăm khám lâm sàng, bác sĩ thường chỉ định chụp X-quang để xác định vị trí gãy. Trường hợp nghi ngờ gãy lún phức tạp hoặc cần đánh giá chính xác hình thái tổn thương, chụp CT giúp mô tả chi tiết bề mặt khớp. MRI được chỉ định nếu cần khảo sát hệ thống dây chằng, sụn chêm hoặc mô mềm đi kèm.

Điều trị

Lựa chọn điều trị tùy thuộc vào mức độ gãy và độ ổn định của khớp. Các trường hợp gãy nhẹ, không di lệch có thể điều trị bảo tồn bằng cố định, giảm đau và hạn chế chịu trọng lực trong thời gian đầu. Tuy nhiên, đa số trường hợp trung bình đến nặng cần can thiệp phẫu thuật để tái lập bề mặt khớp, tránh biến chứng thoái hóa. Phẫu thuật có thể bao gồm nắn chỉnh mở và cố định bằng nẹp vít, cố định ngoài hoặc nội soi kết hợp phục hồi dây chằng.

Sau điều trị, phục hồi chức năng giữ vai trò quyết định. Người bệnh cần tuân thủ chương trình tập luyện kéo dài nhiều tháng nhằm tái lập sức mạnh cơ tứ đầu, cơ gân kheo và phục hồi tầm vận động.

Theo giảng viên Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn, vỡ mâm chày là chấn thương xương khớp phức tạp, đòi hỏi đánh giá kỹ lưỡng ngay từ tiếp nhận ban đầu. Đội ngũ Y sĩ đa khoa tại các cơ sở y tế tuyến đầu cần nắm vững kỹ năng khám chấn thương, đánh giá nguy cơ chèn ép khoang và chỉ định chẩn đoán hình ảnh đúng thời điểm.

Việc phát hiện sớm và chuyển tuyến kịp thời là yếu tố quan trọng nhất quyết định khả năng phục hồi. Thầy cũng cho biết chương trình Cao đẳng Y sĩ đa khoa hiện nay chú trọng đào tạo kỹ năng lâm sàng chấn thương chỉnh hình cơ bản, giúp sinh viên có khả năng nhận diện và xử trí ban đầu nhiều tình huống khẩn cấp liên quan đến xương khớp.

Duy trì xương chắc khỏe bằng dinh dưỡng hợp lý, luyện tập thể dục thường xuyên và tuân thủ an toàn lao động là những biện pháp quan trọng để giảm nguy cơ vỡ mâm chày. Khi tham gia giao thông hoặc hoạt động thể thao đối kháng, việc trang bị bảo hộ phù hợp có thể giúp giảm lực tác động lên đầu gối.