Nhận biết và xử trí cơn tăng huyết áp cấp tính đúng cách

Cơn tăng huyết áp cấp tính là tình trạng nguy hiểm thường gặp ở bệnh nhân tim mạch, đòi hỏi can thiệp y tế khẩn cấp để ngăn ngừa biến chứng não, tim và thận. Đối với người học ngành Dược, đặc biệt là sinh viên Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn, việc nắm vững cơ chế bệnh sinh, nguyên tắc xử trí và sử dụng thuốc hạ áp hợp lý là kiến thức nền tảng trong thực hành dược lâm sàng.

Nội dung sau giúp sinh viên Dược hiểu rõ hơn quy trình xử trí, lựa chọn thuốc và vai trò phối hợp trong cấp cứu cơn tăng huyết áp cấp tính.

Cơn tăng huyết áp là gì?

Cơn tăng huyết áp cấp tính là tình trạng huyết áp động mạch tăng đột ngột, thường đạt mức HATT ≥ 180 mmHg hoặc HATTr ≥ 110 mmHg, gây ra những biến đổi nguy hiểm cho tim, não, thận và mạch máu.

Tình trạng này có thể xảy ra ở người đã bị tăng huyết áp mạn tính, hoặc chưa từng được chẩn đoán trước đó. Một số trường hợp còn do bệnh lý thứ phát như hẹp eo động mạch chủ, bệnh thận, hoặc u tủy thượng thận.

Cơn tăng huyết áp cấp tính được chia thành hai thể lâm sàng chính:

• Tăng huyết áp cấp cứu: Có tổn thương cơ quan đích cấp tính.
• Tăng huyết áp kịch phát: Huyết áp tăng mạnh nhưng chưa có dấu hiệu tổn thương thực thể.

Nhận biết và phân biệt sớm hai thể bệnh giúp lựa chọn hướng xử trí đúng và kịp thời, giảm thiểu nguy cơ biến chứng nguy hiểm.

Tăng huyết áp cấp cứu – xử trí nhanh, chính xác

Tăng huyết áp cấp cứu là tình huống khẩn cấp khi huyết áp tăng cao đi kèm tổn thương cơ quan quan trọng như tim, não, thận, mạch máu hoặc mắt. Một số thể lâm sàng thường gặp gồm:

• Phình hoặc tách động mạch chủ, suy tim trái cấp, thiếu máu cơ tim, chảy máu màng não, suy thận tiến triển.
• Tăng huyết áp ác tính: Huyết áp cực cao kèm tổn thương võng mạc nặng, phù gai thị, suy thận tiến triển.
• Bệnh não do tăng huyết áp: Gây đau đầu, rối loạn thị giác, lú lẫn, co giật hoặc hôn mê.
• Cơn cường tiết catecholamine: Gặp trong u tủy thượng thận hoặc do ngừng thuốc hạ áp đột ngột.
• Tiền sản giật, sản giật nặng ở phụ nữ mang thai.

Mục tiêu điều trị: Trong cấp cứu, cần hạ huyết áp nhanh nhưng có kiểm soát để tránh thiếu máu não, tim hoặc thận.

• Không nên đưa huyết áp về mức bình thường ngay, mà chỉ cần giảm dần xuống mức an toàn tương đối: HATT khoảng 160 mmHg/HATTr 100 mmHg (trong hội chứng mạch vành cấp). HATT khoảng 180 mmHg/HATTr 110 mmHg (trong đột quỵ não).
• Riêng trường hợp tách động mạch chủ, phải hạ nhanh hơn, đạt HATT khoảng 100–110 mmHg trong 10–15 phút đầu.

Thuốc thường dùng trong thực hành

• Nicardipine (Loxen): Hạ áp mạnh, tác dụng nhanh, dễ điều chỉnh liều truyền tĩnh mạch.
• Labetalol: Chẹn beta giao cảm, kiểm soát tốt huyết áp và nhịp tim.
• Furosemide (Lasix): Dùng khi có phù phổi cấp.
• Nitroglycerin (Natispray, Lenitral): Xịt dưới lưỡi hoặc truyền TM khi có đau thắt ngực, thiếu máu cơ tim.

Nguyên tắc quan trọng là kiểm soát tốc độ hạ áp vừa đủ, phù hợp từng tình huống lâm sàng, tránh tụt huyết áp đột ngột.

Việc xử trí đúng phác đồ, phối hợp giữa thuốc giãn mạch và lợi tiểu, cùng theo dõi huyết áp sát sao giúp người bệnh thoát khỏi nguy cơ biến chứng nặng nề như nhũn não, nhồi máu cơ tim hoặc suy thận cấp. Sinh viên ngành Dược tại Cao đẳng Y Sài Gòn được trang bị kiến thức và kỹ năng cần thiết để hiểu rõ cơ chế tác dụng của thuốc, biết phối hợp điều trị an toàn và hiệu quả trong những tình huống cấp cứu như vậy.

Tăng huyết áp kịch phát – kiểm soát ổn định, tránh hạ quá mức

Đây là tình trạng huyết áp tăng mạnh nhưng chưa có bằng chứng tổn thương cơ quan đích. Người bệnh có thể đau đầu, hồi hộp, lo lắng, khó thở, nhưng không có dấu hiệu thần kinh, tim hoặc thận cấp tính.

Xử trí ban đầu:

• Cho bệnh nhân nghỉ ngơi trong môi trường yên tĩnh, tránh kích thích.
• Có thể dùng Diazepam 5–10 mg nếu lo âu, sợ hãi là yếu tố khởi phát.
• Hạ sốt nếu bệnh nhân đang sốt cao, vì sốt có thể làm huyết áp tăng thêm.

Thuốc hạ áp đường uống được ưu tiên: Không nên dùng thuốc ngậm dưới lưỡi hoặc thuốc hạ áp cực nhanh nếu chưa có tổn thương cơ quan đích, để tránh tụt áp đột ngột gây thiếu máu não hoặc tim. Một số thuốc được khuyến cáo:

• Nicardipine 20 mg: Uống 1 viên, có thể lặp lại sau 30 phút nếu huyết áp chưa giảm.
• Captopril 25 mg: Uống ½–1 viên, tránh dùng khi có suy thận hoặc hẹp động mạch thận hai bên.
• Nếu không có, có thể dùng thuốc phối hợp: Lisinopril + Hydrochlorothiazide hoặc Felodipine + Metoprolol – mỗi loại 1 viên.

Theo dõi huyết áp sau 30–60 phút, nếu vẫn còn cao, cần nhập viện để xử trí chuyên sâu.

Với thể kịch phát, điều quan trọng là kiểm soát ổn định, tránh hạ quá nhanh và theo dõi tái phát. Sau khi ổn định, người bệnh cần được bác sĩ chuyên khoa thăm khám để xác định nguyên nhân và điều trị lâu dài.

Theo dõi và phòng ngừa tái phát

Sau khi huyết áp đã ổn định, người bệnh nên:

• Duy trì thuốc đều đặn, không tự ý ngừng thuốc.
• Kiểm tra huyết áp định kỳ tại cơ sở y tế hoặc tại nhà.
• Điều chỉnh lối sống: ăn nhạt, hạn chế rượu bia, thuốc lá; tăng cường vận động nhẹ; ngủ đủ giấc và giữ tinh thần thư giãn.

Kiểm soát huyết áp ổn định không chỉ phòng ngừa tái phát cơn cấp mà còn ngăn biến chứng tim mạch, đột quỵ và suy thận.

Cơn tăng huyết áp cấp tính là tình huống nguy hiểm nhưng có thể kiểm soát tốt nếu được xử trí đúng và kịp thời. Việc theo dõi định kỳ, tuân thủ thuốc và duy trì lối sống lành mạnh chính là “chìa khóa” bảo vệ sức khỏe tim mạch lâu dài.

Trong thực tế điều trị, việc sử dụng thuốc hạ áp và phối hợp dược liệu hỗ trợ cần được cân nhắc kỹ lưỡng, dựa trên cơ chế tác dụng và tình trạng cụ thể của người bệnh. Đây chính là lý do sinh viên ngành Dược cần được đào tạo bài bản về dược lý, dược lâm sàng và kỹ năng tư vấn sử dụng thuốc an toàn. Những thí sinh mong muốn theo đuổi nghề Dược nên lựa chọn Cao đẳng Dược Sài Gòn – nơi chú trọng đào tạo chuyên sâu, giúp người học vững chuyên môn và tự tin tham gia chăm sóc, hỗ trợ điều trị các ca bệnh như cơn tăng huyết áp cấp tính trong thực tế hành nghề.

*LƯU Ý: Nội dung bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, phục vụ mục đích học tập của sinh viên Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn và không thay thế cho tư vấn y khoa!