Sốc phản vệ gây ra những nguy hiểm gì đối với sức khỏe?

Bài viết sau sẽ chuyên gia y khoa Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện về sốc phản vệ – một cấp cứu y khoa không thể xem nhẹ.

Sốc phản vệ là gì?

Sốc phản vệ là một phản ứng dị ứng cấp tính, cực kỳ nghiêm trọng và có khả năng đe dọa tính mạng. Phản ứng này xảy ra khi hệ miễn dịch phản ứng quá mức với một tác nhân lạ – gọi là dị nguyên – dẫn đến việc giải phóng ồ ạt các chất trung gian hóa học như histamine.

Các chất này gây giãn mạch mạnh và tăng tính thấm thành mạch, làm huyết áp tụt nhanh chóng, đồng thời gây co thắt và phù nề đường thở. Hậu quả là người bệnh có thể rơi vào tình trạng nguy kịch chỉ trong thời gian ngắn.

Hiểu rõ khái niệm sốc phản vệ là bước đầu tiên quan trọng để nhận diện sớm và chủ động trong phòng ngừa, điều trị hiệu quả.

Nguyên nhân gây nên tình trạng sốc phản vệ

Trong quá trình bảo vệ cơ thể, hệ miễn dịch có thể "nhận nhầm" những chất vốn vô hại là tác nhân nguy hiểm. Khi điều này xảy ra, cơ thể sẽ kích hoạt phản ứng dị ứng dữ dội, trong đó có thể bao gồm cả sốc phản vệ.

Một số nguyên nhân phổ biến có thể dẫn đến sốc phản vệ gồm:

• Thuốc: Các loại thuốc kháng sinh (penicillin, cephalosporin...), thuốc giảm đau, gây tê, gây mê là những tác nhân phổ biến gây ra sốc phản vệ qua đường tiêm, uống hoặc truyền.
• Nọc côn trùng: Đặc biệt là nọc của ong, kiến lửa hoặc ong vò vẽ – có thể gây phản ứng nghiêm trọng ở những người mẫn cảm.
• Thực phẩm: Một số thực phẩm như trứng, sữa, đậu phộng, hải sản là nguyên nhân thường gặp gây dị ứng dẫn đến sốc phản vệ.

Việc nhận biết các yếu tố nguy cơ là bước quan trọng để phòng ngừa sốc phản vệ, đặc biệt ở những người có tiền sử dị ứng hoặc từng phản ứng với các dị nguyên này.

Cơ chế hình thành sốc phản vệ

Sốc phản vệ diễn ra theo một cơ chế miễn dịch phức tạp, bao gồm ba giai đoạn chính:

• Giai đoạn 1 – Mẫn cảm: Lần đầu tiếp xúc với dị nguyên, hệ miễn dịch tạo ra các kháng thể IgE đặc hiệu, gắn lên bề mặt tế bào dưỡng bào và dưỡng bào chờ cơ hội tái gặp dị nguyên.
• Giai đoạn 2 – Kích hoạt: Khi dị nguyên tái xâm nhập, nó kết hợp với kháng thể trên dưỡng bào, khiến tế bào này giải phóng các chất hóa học như histamine, gây phản ứng mạnh.
• Giai đoạn 3 – Phản ứng toàn thân: Các chất được giải phóng làm giãn mạch, tụt huyết áp, phù nề và co thắt đường thở, gây ra các triệu chứng nghiêm trọng ảnh hưởng đến nhiều cơ quan trong cơ thể.

Hiểu rõ cơ chế này giúp lý giải tại sao phản ứng sốc phản vệ lại có thể xuất hiện nhanh và diễn tiến nguy kịch đến như vậy.

Dấu hiệu nhận biết bệnh nhân bị sốc phản vệ

Triệu chứng sốc phản vệ thường xuất hiện nhanh chóng, chỉ trong vài phút sau khi tiếp xúc với dị nguyên. Tuy nhiên, cũng có trường hợp xuất hiện muộn sau vài giờ. Các biểu hiện có thể ảnh hưởng đến nhiều cơ quan cùng lúc:

• Da và niêm mạc: Ngứa dữ dội, nổi mẩn đỏ, phù mặt, môi, lưỡi, mí mắt.
• Hô hấp: Thở rít, khò khè, cảm giác nghẹn, khó thở, ho, khàn tiếng.
• Tim mạch: Huyết áp tụt nhanh, mạch yếu, chóng mặt, choáng, ngất.
• Tiêu hóa: Buồn nôn, nôn, đau bụng, tiêu chảy.
• Thần kinh: Lú lẫn, chóng mặt, mất ý thức, yếu sức.
• Khác: Cảm giác nóng bừng, chảy nước mũi, khó nuốt.

Điều quan trọng cần ghi nhớ là: bất kỳ dấu hiệu nào kể trên, đặc biệt là khó thở, tụt huyết áp hay ngất xỉu, đều là tín hiệu cảnh báo tình trạng khẩn cấp cần được cấp cứu ngay lập tức.

Xem thêm: Nguyên nhân hình thành và cơ chế phát triển bệnh ung thư

Sốc phản vệ ảnh hưởng như thế nào đến sức khỏe?

Sốc phản vệ không chỉ là phản ứng dị ứng đơn thuần mà là một tình huống y tế khẩn cấp với hàng loạt biến chứng nguy hiểm:

• Thiếu oxy nghiêm trọng: Máu lưu thông kém khiến các mô và cơ quan không nhận đủ oxy, dẫn đến suy hô hấp, suy tim, tổn thương não.
• Tụt huyết áp sâu: Gây giảm tưới máu, dẫn đến sốc tim mạch và trụy tuần hoàn.
• Tổn thương tim: Tim làm việc kém hiệu quả do thiếu máu và oxy.
• Suy đa cơ quan: Nếu không được cấp cứu kịp thời, người bệnh có thể rơi vào tình trạng suy tim, suy hô hấp, suy thận và tử vong.
• Biểu hiện bên ngoài: Da, môi, móng tay tím tái, phù nề toàn thân là dấu hiệu cảnh báo tình trạng nguy kịch.

Vì vậy, điều quan trọng khi nghi ngờ sốc phản vệ là phải đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế gần nhất ngay lập tức để được xử trí chuyên sâu và theo dõi sát.

Bác sĩ giảng viên Cao đẳng Y đa khoa khuyến nghị sốc phản vệ là một tình trạng y tế cấp cứu nghiêm trọng, có thể xảy ra bất ngờ và tiến triển nhanh chóng. Việc hiểu rõ nguyên nhân, cơ chế, dấu hiệu nhận biết và những ảnh hưởng nghiêm trọng của sốc phản vệ sẽ giúp mỗi người nâng cao nhận thức, từ đó có cách phòng ngừa và xử lý hiệu quả.

Hãy luôn cảnh giác với các dấu hiệu bất thường sau khi tiếp xúc với dị nguyên và đừng chủ quan. Việc cấp cứu kịp thời không chỉ cứu sống người bệnh mà còn giúp hạn chế tối đa các biến chứng lâu dài về sức khỏe.