• Ong đốt khi nào? Hướng dẫn cách xử lý an toàn cần biết

• Mất ngủ và buồn ngủ ban ngày quá mức: Nguyên nhân và cách khắc phục

Khi nhiệt độ môi trường giảm, cơ thể phản ứng bằng cách co mạch ngoại vi nhằm giữ ấm. Hiện tượng co mạch làm tăng sức cản ngoại vi và đẩy huyết áp lên cao, đồng thời khiến tim phải làm việc nhiều hơn để bơm máu nuôi cơ thể. Ở người có mạch máu yếu hoặc đã có xơ vữa, sự co thắt mạch đột ngột này dễ dẫn tới tổn thương nội mạc mạch, tăng nguy cơ hình thành cục máu đông hoặc vỡ mạch, trực tiếp làm gia tăng tỷ lệ đột quỵ cả thiếu máu não và xuất huyết não.

Thời tiết lạnh còn ảnh hưởng đến độ nhớt của máu. Khi lạnh, cơ thể thường giảm tiết mồ hôi dẫn đến mất nước nhẹ nhưng ít thấy, máu trở nên đặc hơn, đông máu dễ xảy ra hơn. Máu đặc kết hợp với huyết áp tăng làm tăng xác suất tắc mạch não do huyết khối. Đó là lý do vì sao nhiều nghiên cứu dịch tễ học ghi nhận số lượng ca đột quỵ gia tăng rõ rệt vào mùa đông hoặc khi có những đợt rét đậm.

Ngoài yếu tố sinh lý, thay đổi thói quen sinh hoạt khi trời lạnh cũng góp phần làm tăng nguy cơ. Mọi người thường ít vận động, ăn nhiều đồ dầu mỡ, nghỉ ngơi thất thường, hút thuốc, uống rượu trong các buổi tụ họp… Những yếu tố này làm tăng mỡ máu, tăng cân và xấu đi tình trạng xơ vữa động mạch. Việc tập thể dục ngoài trời vào sáng sớm lạnh mà không khởi động kỹ có thể kích hoạt cơn đột quỵ do thay đổi huyết áp đột ngột và tăng nhu cầu oxy của cơ tim.

Người có bệnh nền như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu, bệnh tim mạch hoặc tiền sử đột quỵ là nhóm dễ bị tổn thương nhất khi thời tiết lạnh. Ở nhóm này, mạch máu đã suy yếu, hệ tự điều hòa mạch không còn linh hoạt nên một kích thích nhiệt độ tiêu cực cũng đủ gây hậu quả nặng nề. Vì vậy việc kiểm soát tốt bệnh nền, uống thuốc đều đặn và theo dõi huyết áp thường xuyên đặc biệt quan trọng vào mùa lạnh.

Một yếu tố ít được chú ý là nhịp sinh học: nhiều ca đột quỵ xảy ra vào buổi sáng sớm khi cơ thể chuyển từ trạng thái ngủ sang tỉnh. Buổi sáng, cortisol và catecholamine tăng, làm co mạch và tăng huyết áp; nếu cộng thêm lạnh đột ngột khi bước ra khỏi chăn, nguy cơ đột quỵ sẽ tăng lên. Vì vậy thói quen “ngồi dậy chậm, khởi động nhẹ trước khi rời giường” là biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả.

Phòng ngừa đột quỵ trong mùa lạnh cần kết hợp nhiều biện pháp: giữ ấm cơ thể toàn diện, đặc biệt vùng đầu, cổ, bàn tay và bàn chân; mặc nhiều lớp áo để dễ điều chỉnh nhiệt; tránh tắm nước quá lạnh hoặc quá nóng đột ngột; không ra ngoài khi trời quá lạnh nếu không cần thiết. Duy trì hoạt động thể chất đều đặn trong nhà — đi bộ tại chỗ, tập các bài giãn cơ nhẹ — giúp tuần hoàn tốt hơn. Chế độ ăn nên giảm chất béo bão hòa, tăng rau xanh, cá giàu omega-3 và uống đủ nước hàng ngày để tránh máu đặc.

Với người có bệnh lý nền, cần tuân thủ điều trị, đo huyết áp thường xuyên và khám định kỳ. Khi có dấu hiệu cảnh báo như méo miệng, yếu nửa người, nói khó, choáng váng hay mất thăng bằng, cần gọi cấp cứu ngay vì can thiệp trong “giờ vàng” quyết định kết quả phục hồi. Ngoài ra, việc trang bị kiến thức sơ cứu cơ bản và nhận biết dấu hiệu đột quỵ cho cộng đồng sẽ giảm thiểu tổn thương lâu dài.

Trong công tác đào tạo nhân lực y tế, nhiều cơ sở chú trọng nâng cao nhận thức cộng đồng về phòng ngừa đột quỵ và chăm sóc bệnh nhân. Ví dụ, chương trình giảng dạy tại Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn cung cấp kiến thức cơ bản về dược lý điều trị bệnh tim mạch và cách tư vấn bệnh nhân kiểm soát nguy cơ. Ở phía chăm sóc lâm sàng, đội ngũ điều dưỡng được đào tạo để theo dõi bệnh nhân đột quỵ và hướng dẫn phục hồi chức năng, điều này thường nằm trong chương trình của các trường đào tạo ngành điều dưỡng.

Thời tiết lạnh làm tăng nguy cơ đột quỵ thông qua nhiều cơ chế: co mạch, tăng huyết áp, máu đặc và thay đổi thói quen sinh hoạt. Biện pháp phòng ngừa bao gồm giữ ấm, duy trì vận động, kiểm soát bệnh nền và nhận biết dấu hiệu sớm. Đối với những ai muốn học sâu về chăm sóc tim mạch và phục hồi chức năng, theo học Cao đẳng Điều Dưỡng sẽ trang bị kỹ năng thực hành cần thiết để góp phần giảm gánh nặng đột quỵ cho cộng đồng.