Hiểu đúng về hen suyễn do gắng sức để kiểm soát hiệu quả

Bài viết dưới đây, từ chuyên gia y khoa Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn, sẽ giúp bạn hiểu rõ về nguyên nhân, triệu chứng và các biện pháp chẩn đoán, kiểm soát hen suyễn do gắng sức một cách khoa học và hiệu quả.

Hen suyễn do gắng sức là gì?

Hen suyễn do gắng sức là hiện tượng xảy ra ở người có tiền sử hen phế quản. Khi vận động quá sức, cơ thể cần nhiều oxy hơn, khiến người bệnh phải thở nhanh và sâu. Việc này làm khô lớp niêm mạc đường thở, đặc biệt nếu không khí hít vào lạnh hoặc khô, từ đó gây kích thích và co thắt phế quản.

Hiện tượng này thường xuất hiện trong vòng 5–15 phút sau khi bắt đầu gắng sức và có thể kéo dài hàng giờ sau đó, ngay cả khi đã dừng vận động.

Cơn hen do gắng sức thường biểu hiện qua các triệu chứng:

• Khó thở, hụt hơi khi vận động.
• Thở khò khè, phát ra tiếng rít rõ khi thở ra.
• Ho kéo dài, nhất là sau khi tập thể dục hoặc khi trời lạnh.
• Cảm giác đau, bó thắt vùng ngực.
• Mệt mỏi nhanh chóng dù hoạt động không quá nặng.

Nếu không kiểm soát tốt, người bệnh có thể bị giảm oxy trong máu, thậm chí rơi vào tình trạng nguy hiểm đến tính mạng.

Các yếu tố dễ làm khởi phát cơn hen suyễn do gắng sức

Để kiểm soát hiệu quả hen suyễn do gắng sức, việc nhận diện sớm các yếu tố nguy cơ là điều cần thiết. Dưới đây là những tác nhân phổ biến có thể kích thích đường thở và làm bùng phát cơn hen khi vận động:

• Vận động cường độ cao: Các bài tập đòi hỏi thể lực lớn như chạy bộ, đá bóng, bơi lội (đặc biệt trong nước lạnh)... dễ khiến người bệnh thở gấp, khô đường thở và dẫn đến co thắt phế quản.
• Không khởi động kỹ: Bỏ qua bước khởi động trước khi vận động khiến cơ thể chưa thích nghi, làm tăng nguy cơ xuất hiện cơn hen.
• Môi trường bất lợi: Không khí lạnh, khô hoặc ô nhiễm (bụi mịn, khí thải, khói xe...) là những tác nhân gây kích ứng mạnh đến niêm mạc đường hô hấp.
• Tiếp xúc với dị nguyên: Phấn hoa, lông động vật, nấm mốc hay khói thuốc lá đều có thể kích hoạt phản ứng dị ứng, từ đó dẫn đến cơn hen.
• Tình trạng bệnh chưa ổn định: Những người mắc hen phế quản nhưng chưa điều trị dứt điểm hoặc đang trong giai đoạn viêm nhiễm đường hô hấp sẽ dễ bị khởi phát cơn hen hơn khi gắng sức.

Việc tránh xa các yếu tố trên và xây dựng lối sống luyện tập phù hợp sẽ giúp người bệnh chủ động kiểm soát bệnh hen, duy trì sức khỏe ổn định và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Chẩn đoán và kiểm soát hen suyễn do gắng sức

Việc chẩn đoán chính xác và áp dụng biện pháp kiểm soát phù hợp là chìa khóa giúp người bệnh phòng ngừa hiệu quả các cơn hen do gắng sức, duy trì chất lượng sống tích cực và an toàn khi vận động.

Để xác định một trường hợp hen suyễn khởi phát do gắng sức, bác sĩ thường dựa trên kết hợp giữa triệu chứng lâm sàng, thăm khám thực thể và các xét nghiệm cận lâm sàng:

• Dấu hiệu lâm sàng: Người bệnh thường có xu hướng né tránh hoạt động thể chất do sợ lên cơn hen, đặc biệt dễ xuất hiện khó thở khi gắng sức trong thời gian dài.
• Khám thực thể: Khi thăm khám bằng ống nghe, bác sĩ có thể phát hiện âm rít bất thường ở phổi, đặc biệt khi bệnh nhân thở ra.
• Đo lưu lượng đỉnh thở ra (PEF): Đây là phương pháp quan trọng giúp đánh giá mức độ hẹp đường thở. Nếu chỉ số PEF giảm trên 20% sau khoảng 20 phút kể từ khi người bệnh ngừng vận động, thì nhiều khả năng đây là cơn hen khởi phát do gắng sức.

Xem thêm: Nguyên nhân và dấu hiệu nhận biết phổ biến của sốt siêu vi

Để kiểm soát tốt hen suyễn do gắng sức, người bệnh cần chủ động thực hiện một số biện pháp sau:

• Chuẩn bị kỹ trước khi vận động: Khởi động nhẹ nhàng: Dành 10–15 phút để làm nóng cơ thể, giúp đường thở thích nghi dần với hoạt động. Dùng thuốc dự phòng: Sử dụng thuốc giãn phế quản dạng hít theo đúng chỉ định của bác sĩ, khoảng 15–30 phút trước khi bắt đầu tập luyện.
• Lựa chọn môi trường và hình thức tập luyện phù hợp: Tránh luyện tập trong điều kiện không khí quá lạnh, khô hoặc ô nhiễm. Ưu tiên các bài tập nhẹ nhàng, ít kích thích đường thở như: đi bộ nhanh, đạp xe chậm, yoga, bơi trong nước ấm,... Áp dụng hình thức tập luyện ngắt quãng: sau mỗi 3–5 phút tập nên nghỉ 1–2 phút để cơ thể hồi phục.
• Theo dõi sát sức khỏe và điều chỉnh hợp lý: Sử dụng máy đo lưu lượng đỉnh thở (peak flow meter) tại nhà để theo dõi tình trạng đường thở, điều chỉnh mức độ vận động cho phù hợp. Không nên tập thể dục khi đang bị cảm cúm, viêm đường hô hấp, hoặc trong tình trạng quá đói hoặc quá no. Tránh tắm nước lạnh ngay sau khi vận động vì có thể làm co thắt phế quản đột ngột.
• Luôn mang theo thuốc cấp cứu:  Người bệnh nên mang theo ống hít giãn phế quản mọi lúc khi vận động, để kịp thời sử dụng nếu xuất hiện triệu chứng khó thở.
• Tham khảo ý kiến chuyên môn trước khi bắt đầu chương trình tập luyện: Trước khi xây dựng hoặc thay đổi chế độ luyện tập, cần tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa để được hướng dẫn phù hợp với thể trạng và tình trạng bệnh hiện tại.

Việc chẩn đoán sớm và kiểm soát tốt hen suyễn do gắng sức sẽ giúp người bệnh tránh được những biến chứng nguy hiểm, đồng thời duy trì được thói quen vận động lành mạnh trong cuộc sống hàng ngày.

Bác sĩ giảng viên Cao đẳng Y đa khoa lưu ý, hen suyễn do gắng sức là tình trạng có thể kiểm soát được nếu người bệnh hiểu rõ nguyên nhân, nhận diện đúng triệu chứng và tuân thủ biện pháp phòng ngừa. Khi chủ động phòng tránh các yếu tố khởi phát và luyện tập phù hợp, người bệnh hoàn toàn có thể duy trì hoạt động thể chất đều đặn và sống khỏe mạnh cùng bệnh hen suyễn.