Quy trình và các phương pháp chẩn đoán tràn dịch màng bụng

Bài viết này bác sĩ giảng viên Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn sẽ giới thiệu các phương pháp chẩn đoán tràn dịch màng bụng!

Khái quát về tràn dịch màng bụng

Tràn dịch màng bụng (hay còn gọi là cổ chướng) là tình trạng dịch tích tụ bất thường trong khoang bụng, giữa các lớp màng bụng (màng bụng parietal và visceral). Bình thường, trong khoang bụng chỉ có một lượng nhỏ dịch, giúp bôi trơn và tạo điều kiện cho các cơ quan trong bụng di chuyển dễ dàng. Tuy nhiên, khi có sự rối loạn, lượng dịch này sẽ tăng lên đáng kể và gây ra tràn dịch, tạo ra áp lực lên các cơ quan trong ổ bụng.

Tràn dịch màng bụng có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó phổ biến nhất là các bệnh lý về gan, thận và tim, cùng với một số bệnh lý nghiêm trọng khác. Một số nguyên nhân chính gây tràn dịch màng bụng bao gồm:

• Bệnh xơ gan: Là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tràn dịch màng bụng, do suy giảm chức năng gan và tăng áp lực tĩnh mạch cửa.
• Suy thận: Khi chức năng thận suy giảm, cơ thể không thể bài tiết đủ nước và muối, dẫn đến tình trạng tích tụ dịch trong cơ thể, bao gồm cả khoang bụng.
• Suy tim: Suy tim gây ứ trệ máu và tăng áp lực trong mạch máu, dẫn đến việc dịch rò rỉ vào khoang bụng.
• Khối u ác tính trong ổ bụng: Các khối u ác tính, đặc biệt là các bệnh ung thư như ung thư gan, ung thư buồng trứng hoặc ung thư dạ dày, có thể gây tràn dịch do viêm hoặc chèn ép mạch máu.
• Viêm màng bụng (viêm phúc mạc): Viêm màng bụng do nhiễm trùng có thể dẫn đến tràn dịch, đặc biệt là khi có nhiễm trùng do vi khuẩn.

Tràn dịch màng bụng là một dấu hiệu nghiêm trọng và cần được chẩn đoán sớm để xác định nguyên nhân và có phương pháp điều trị kịp thời.

Phương pháp lâm sàng chẩn đoán tràn dịch màng bụng

Phương pháp đoán tràn dịch màng bụng  chẩn đoán tràn dịch màng bụng gồm các bước:

• Thăm khám lâm sàng là bước đầu tiên trong quá trình chẩn đoán tràn dịch màng bụng, bao gồm các kỹ thuật quan sát, sờ và gõ bụng.
• Quan sát: Khi bệnh nhân đứng, bác sĩ có thể quan sát tình trạng bụng xệ xuống, đặc biệt nếu nguyên nhân là do xơ gan, có thể nhìn thấy tuần hoàn bàng hệ. Khi bệnh nhân nằm ngửa, bụng sẽ phình ra hai bên, rốn lồi lên, và bụng không di chuyển cùng nhịp thở. Dịch thường tụ ở vùng thấp của bụng.

Xem thêm: Đừng nhầm lẫn biểu hiện đau ruột thừa với đau bụng kinh ở nữ giới

• Sờ bụng: Nếu lượng dịch ít, bụng sẽ mềm và không có sự khác biệt rõ rệt. Nếu dịch nhiều, bụng sẽ căng và cảm giác như bóng, căng cứng. Khi sờ vào, bác sĩ có thể cảm nhận được các dấu hiệu khác như sóng vỗ nếu dịch tích tụ nhiều. Khi ấn vào bụng, nếu có khối u, bác sĩ có thể cảm nhận được khối cứng hoặc cục.
• Gõ bụng: Bác sĩ sẽ gõ lên bụng bệnh nhân từ vùng rốn ra ngoài theo hình nan hoa. Vùng gần rốn thường phát ra âm thanh trong, trong khi vùng thấp sẽ phát ra âm thanh đục, chứng tỏ có dịch. Nếu bệnh nhân nằm nghiêng, âm thanh đục sẽ phát ra nhiều hơn ở phía thấp của bụng.

Các dấu hiệu lâm sàng này sẽ giúp bác sĩ đưa ra đánh giá sơ bộ về tình trạng tràn dịch và quyết định cần thiết phải làm thêm các xét nghiệm cận lâm sàng để xác định chính xác nguyên nhân.

Các xét nghiệm cận lâm sàng chẩn đoán tràn dịch màng bụng

Để có kết luận chính xác về nguyên nhân gây tràn dịch màng bụng, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện một số xét nghiệm và phương pháp chẩn đoán hình ảnh.

Chọc dò dịch màng bụng là một thủ thuật quan trọng để lấy mẫu dịch từ khoang bụng, sau đó thực hiện các xét nghiệm. Các bước xét nghiệm dịch bao gồm:

• Quan sát màu sắc dịch: Dịch màng bụng thường có màu vàng hoặc trong. Nếu dịch có màu đỏ hoặc hồng, có thể là dấu hiệu của chảy máu trong khoang bụng, có thể do thủ thuật chọc dò hoặc bệnh lý ác tính. Dịch màu đục, có mủ, cho thấy có thể có nhiễm trùng trong ổ bụng.
• Đếm tế bào: Dịch bình thường sẽ có ít bạch cầu đa nhân, dưới 250 bạch cầu/μL. Nếu có sự gia tăng bạch cầu, đặc biệt nếu trên 250 bạch cầu/μL, có thể chỉ ra viêm nhiễm hoặc viêm phúc mạc.
• Đo chênh lệch albumin: Giúp phân biệt tràn dịch màng bụng do tăng áp lực tĩnh mạch cửa (thường gặp ở bệnh xơ gan) với tràn dịch do nguyên nhân khác như nhiễm trùng hoặc ung thư.
• Định lượng protein toàn phần: Cung cấp thêm thông tin về tính chất của dịch, kết hợp với đo chênh lệch albumin giúp xác định chính xác nguyên nhân tràn dịch (do xơ gan, nhiễm trùng, hoặc ung thư).
• Cấy và nhuộm Gram: Được sử dụng để phát hiện nhiễm trùng do vi khuẩn. Độ nhạy của phương pháp này cao, đặc biệt khi mẫu dịch được cấy trực tiếp tại giường bệnh.

Tế bào học: Phết tế bào từ dịch màng bụng có thể giúp xác định liệu có sự hiện diện của khối u ác tính không. Phương pháp này có độ nhạy từ 58% đến 75%, tùy thuộc vào loại bệnh lý và kích thước của khối u. Đây là một bước quan trọng trong việc xác định nguyên nhân ung thư gây tràn dịch màng bụng.

Siêu âm bụng: Siêu âm bụng là một trong những phương pháp chẩn đoán hình ảnh phổ biến và dễ thực hiện để xác định tràn dịch màng bụng. Bác sĩ sẽ sử dụng sóng siêu âm để kiểm tra mức độ và vị trí của dịch trong khoang bụng. Phương pháp này giúp đánh giá lượng dịch có trong ổ bụng, vị trí phân bố dịch và có thể phát hiện các bất thường khác như khối u hoặc các vấn đề khác liên quan đến các cơ quan trong ổ bụng.

Chụp CT bụng: Chụp CT bụng cung cấp hình ảnh chi tiết của các cơ quan trong ổ bụng và giúp phát hiện những thay đổi nhỏ trong cấu trúc của bụng, bao gồm lượng dịch tích tụ. CT scan không chỉ giúp phát hiện tràn dịch mà còn có thể xác định nguyên nhân gây ra tình trạng này, chẳng hạn như khối u, áp xe, hoặc các vấn đề liên quan đến gan, thận hoặc tim.

Chẩn đoán phân biệt tràn dịch màng bụng

Trong quá trình chẩn đoán tràn dịch màng bụng, bác sĩ cần phân biệt tình trạng này với các bệnh lý hoặc rối loạn khác có thể gây ra các triệu chứng tương tự, chẳng hạn như:

• Béo phì: Người béo phì có thể có bụng xệ, nhưng không có âm thanh đục khi gõ bụng. Bụng sẽ không phình ra do dịch mà do lớp mỡ dưới da.
• Phù nề bụng: Phù nề là tình trạng tích tụ dịch dưới da, không phải trong khoang bụng, và khi ấn vào bụng sẽ thấy da lõm xuống.
• Chướng bụng: Khi chướng bụng, bệnh nhân sẽ có cảm giác đầy hơi và bụng căng nhưng không có sóng vỗ khi gõ vào.
• U nang buồng trứng: Khối u nang có thể được sờ thấy, nhưng bụng sẽ nhô cao lên thay vì phình ra hai bên như trong trường hợp tràn dịch màng bụng.
• Mang thai: Siêu âm sẽ phát hiện thai nhi trong bụng mẹ.
• Cầu bàng quang: Là tình trạng bí tiểu gây đầy bụng, có thể cần thông tiểu để giảm áp lực.

Theo bác sĩ giảng viên Cao đẳng Y đa khoa chẩn đoán tràn dịch màng bụng cần được thực hiện qua một quy trình tổng hợp từ thăm khám lâm sàng đến các xét nghiệm cận lâm sàng và hình ảnh học. Việc chẩn đoán chính xác giúp bác sĩ xác định nguyên nhân cụ thể và đưa ra phương án điều trị phù hợp.